గ్రంథం: రసవాద సారస్వతం
రచయిత: చంద్రశేఖర దత్త
అధ్యాయం 25:
వంగధాతు రసయోగ సిద్ధాంతం – మృదుత్వ వైశేషికత

తంత్రోక్తి:

“వంగం మృదుత్వకరం రసస్య
స్థైర్యాయ నిత్యం వినియోజ్యతే।
శుద్ధస్య తస్య ప్రయోగక్రమోఽయం
సిద్ధాంతతః శ్రేయసే ప్రయుక్తః॥”

వంగధాతువు యొక్క రసతంత్ర విలక్షణత:

వంగము అనగా తిన్ అనే లఘు ధాతువు. ఇది తాంత్రిక రససిద్ధాంతంలో మృదుత్వ గుణాన్ని, శీతల తేజస్వితను కలిగిస్తుంది. రసపు ఉగ్రతను తగ్గించి, సాంద్రతను నియంత్రించే శక్తి వంగధాతువులో ఉండి, ఇది రసబంధాన్ని నిలదీసే ముఖ్యమైన పాత్రధారి.

వంగధాతు ప్రాథమిక లక్షణాలు:

లక్షణం వివరము

వర్ణము శుభ్రమైన రూపం – వెండిపొరతో
స్వభావము శీతలత్వం, మృదుత్వం, రససంయోగ సామర్థ్యం
ధర్మం బంధనశక్తి, ఉగ్రత నియంత్రణ
వసాధ్యత వంగ బస్మ రూపంలో ఉన్నదే పానీయయోగ్యము

వంగ గ్రహణ నియమాలు:

శుద్ధ వంగము పండిన సమయానికి పాదరస గ్రంథులలో నుంచి విడిపించాలి.

శిలాజతిగా లభించిన వంగము లాలచిద్ర ధ్వంసవిధి ద్వారా వేరుచేయాలి.

మృదుత్వసిద్ధి కోసం మూడు సార్లు శుద్ధి చేయవలెను:

శుద్ధి విధానం:

పుతికా, అర్జున కషాయంలో మృదూ పుటము (7 సార్లు)

తృణ మణిక్య కల్వంలో మర్దన (11 గంటలవరకు)

పుతికా తపనం (గజపుటం 1 సారి)

వంగ మర్దన – బంధన మార్గాలు:

కల్వ నిర్మాణం:

శుభ్రమైన శిలారూప కల్వం (శిలాజ నీలరత్న రాతితో)

మృదుత్వవృద్ధికి ప్రియంగుమధు కల్వతలపై మర్దన చేయాలి

మర్దన పదార్థాలు:

వంగ + గంధకము + నాగవల్లీ రసం

వంగ + తామ్ర బస్మ + అభయాసారము

వంగ రసయోగ ప్రయోగాలు:

ప్రయోగము పదార్థ సమ్మేళనం ఫలితం

వంగతామ్రబంధనము వంగ + తామ్ర బస్మ + జటామాంసి మృదుత్వ – స్థైర్య బంధనం
వంగగంధక యోగము వంగ + గంధకము + తూలసీ పత్ర రసం శీతల శక్తి సమన్వయం
వంగనాగ ప్రయోగం వంగ + నాగ + అంజనామృత కషాయం బంధ నిరోధకం – శుద్ధ కౌలిక ప్రయోజనం

వంగ మంత్ర బంధనము:

“ఓం వంగమృదుత్వదాయినే నమః।
ఓం శీతలతేజోబంధాయ వంగాయ నమః॥”

ఈ మంత్రములను మర్దన సమయంలో, మరియు బంధ సమయంలో ఉపయోగించాలి.

వంగధాతు గోప్య నియమాలు:

వంగ ప్రయోగం శుక్ల పక్షం, అష్టమి, శుక్రవారమున మాత్రమే చేయాలి

బ్రాహ్మముహూర్త సమయమునే మర్దన ప్రారంభించాలి

వంగధాతును మోహఘన గ్రంథాలయ సమీపంలోనే ధ్వని రహితంగా సిద్ధం చేయాలి

ముగింపు సూక్తి:

“వంగే స్థితం మృదుబంధనం రసస్య
తేజఃస్వరూపం సమశీతలత్వం।
బంధాయ నిత్యం న తు వ్యర్థతాయై
తంత్రమ్ యథావత్ వినియోజ్యతే॥”