గ్రంథం: రసవాద సారస్వతం
రచయిత: చంద్రశేఖర దత్త
అధ్యాయం 24:
తామ్రధాతు తంత్రోపయోగం – రస ప్రవాహ గుణ విజ్ఞానం

తంత్రోక్తి:

“తామ్రం తత్ప్రవాహాయ రసస్యోద్గమనాయ చ।
తేజఃస్థిత్యై బంధనేఽపి తామ్రం శ్రేయో మతం మునిః॥”

తామ్రధాతువు యొక్క ప్రాముఖ్యత:

తామ్రం అనగా రాగి ధాతువు. ఇది రస సిద్ధాంతంలో “ఉజ్జ్వల తేజోరూప” ధాతువుగా వ్యవహరిస్తారు. తామ్రం ద్వారా రస ప్రవాహం నియంత్రణ, తేజోధారల ఉద్గమం మరియు శక్తిసంచరణ సాధ్యమవుతుంది.

తామ్రధాతు తత్త్వవివరణ:

లక్షణం వివరణ

వర్ణము ఆరుణ వర్ణము – మద్య తేజస్సు
స్వభావము తాపజనక, ప్రేరణశక్తియుత
ధర్మం రసలో శక్తి ప్రవాహం కలిగించడం
ఉపయోగం తాప పుటములలో, కాల్వలు మరియు కుచెలి క్రియాలో అధిక వినియోగం

తామ్రపు సిద్ధిపథం:

1. తామ్ర గ్రహణము:

రాగి ధాతువు ప్రకృతిసిద్ధంగా గిరిజ ప్రాంతాల నుండి సేకరించాలి.

గుండ్రని ఆకారంలో, సన్నని వజ్రకాంతి కలిగిన ఖనిజము అధిక ఫలప్రదం.

2. శుద్ధి విధానం:

నిమ్మరసం + అర్కరసం కలిపిన ద్రవంలో 3 పుటములు

పిమ్మట గోమయసంభూత నిష్కలంక నీటిలో 7 సార్లు కడిగిన తరువాత

నాగవల్లీ క్షార పాకముతో మర్దన చేయాలి

3. మర్దన కాల్వము:

మణిక్య రాతితో చేసిన కల్వముపై 12 గంటలపాటు మర్దించాలి

మంత్రజపము: ॐ ताम्रतेजसे नमः

కుచేలి ప్రక్రియకు సిద్ధత సాధించాలి

తామ్రం – రససంధానము:

తామ్రాన్ని ఉపయోగించి రస ప్రవాహ బంధనం చేయవచ్చు. ఇందులో తామ్ర ధాతువు ముఖ్యంగా ఈ క్రింది విధాలుగా సహకరిస్తుంది:

రస ప్రవాహ వ్యర్థనివారణ

గర్భరస స్థిరీకరణ

శక్తితేజ ప్రేరణ

వంగధాతువుతో మేళకం ద్వారా ఆర్ద్రత సమీకరణ

తామ్ర సంబంధిత తంత్రబంధనాలు:

బంధనము పదార్థ సమ్మేళనం ప్రయోజనం

తామ్రవంగ బంధనము తామ్రం + వంగం + గంధకము రసబంధ స్థిరత్వం
తామ్రనాగ బంధనము తామ్రం + నాగము + హరిద్రామ్లం శక్తి ఉత్పాతం
తామ్రతీక్ష్ణ బంధనము తామ్రం + లౌహం + కర్పూరరస వేగవంతమైన గమన నియంత్రణ

తామ్ర కాల్వల నిర్మాణం:

కాల్వలు అనగా రస ప్రవాహ నాళికలు. తామ్ర కాల్వలు పదార్థం తేజోధారలను ఉత్పత్తి చేసి రసప్రవాహాన్ని శుద్ధంగా క్రమబద్ధం చేస్తాయి.

తామ్ర కాల్వ విశేషాలు:

రేఖాకృతిగా వంచిన రూపంలో ఉండాలి

ప్రాథమిక ప్రవాహానికీ ద్వితీయ పారిశుద్ధ్యానికీ వేర్వేరు కాల్వలు

పుటము జరిగినతరువాత ఈ కాల్వల ద్వారా రసాన్ని సమీకరించాలి

తామ్ర బంధ మంత్రాలు:

“ఓం తేజోబంధాయ తామ్రాయ నమః।
ఓం ప్రవాహదీప్తాయ తామ్రరసాయ నమః॥”

తామ్ర ప్రయోగాలలో గోప్య నియమాలు:

తామ్ర కాల్వలు ఎప్పుడూ ఉత్తరదిశనుంచి దక్షిణదిశకు ఉండాలి

శుక్రవార, హస్త నక్షత్ర సంధిసమయంలో మాత్రమే తామ్ర ప్రయోగం చేయాలి

కవచం ధరించి మాత్రమే తామ్ర మర్దన కల్వము అర్హత సాధిస్తుంది

ముగింపు సూక్తి:

“తామ్రో న ధాతుః పునరస్య యోగే
వహ్నిం సదా జ్వాలయతే సమగ్రం।
రసం తతః శుద్ధతమం సమస్తం
యత్‌ తేజసా సర్పతి తామ్రబంధే॥”